Selimname nedir

Selimname, Selim l’in (Yavuz) yaşamı­nı ve yaptıklarını anlatmak amacıyla ka­leme alınmış tarihsel-destansı yapıtların ortak adı. Geniş anlamda monografi tü­rünün bir benzeri olan bu yapıtlar, XV. yy. sonlarıyla XVI. yy. başlarına ilişkin olayla­ra ışık tutan birer belge olmanın yanı sı­ra, dönemin edebiyat zevkini ve anlayışı­nı yansıtan nesir ve nazım örnekleridir. An­cak selimnamelerin hepsi Selim l’in dö­neminde ve yazanların görgü tanıklığına dayanarak yazılmış yapıtlar olmayıp, içle­rinde XVII. yy.’da yazılmış olanları da var­dır.

Başlıcaları: —En eskisi olan İshak Çe­lebi’nin Selimname’si, Yavuz’un daha şeh­zadeliğinde Trabzon’dan Kefe’ye gelişin­den (1510) başlayarak Rumeli’ye geçme­si ve başında babasının bulunduğu or­duyla Çorlu’da savaşa tutuşması (1511) ve Bayezit ll’nin tahttan indirilerek kendisinin hükümdar olmasına değin geçen olayla­rı anlatır. Yazılış tarihi 1512 ile 1514 arası­dır.

—Keşfi’nin yapıtında Bayezit ll’nin üs­tüne yazılmış bir ağıtı, Selim’in İran ve Mı­sır’a yaptığı seferler hakkında verdiği bil­giler izler. 1521’de yazılmıştır. —idrisi Bit- lisi’nin 1519’da başladığı ve daha sonra oğlu Ebülfazl Mehmet Efendi tarafından tamamlanan farsça yapıtı; şehzade Se­lim’in doğuşundan, valiliğinden ve Gürcis­tan savaşlarından söz eder, ayrıca tahta çıkmasından ölümüne değin geçen olay­ları görgü tanıklığıyla belgelendirir.

—Kemalpaşazade (ibni Kemal) Beyazıt ll’nin son zamanlarıyla oğullarının arasındaki hükümdarlık kavgalarından başlayarak Çaldıran savaşı’nı ayrıntılı olarak anlatır, ayrıca Şah İsmail ve şiilik hakkında da önemli bilgiler verir. —Celalzade Mustafa Çelebi’nin Selimname’sinın temel özelliği, olayları hikâye etmekle kalmayıp ilişkile­rin gerisindeki neden-sonuç bağlantıları­na da açıklama getirmeye çalışmış olma­sıdır. Meâsir-i Selim Hani adlı yapıtın 1560’tan sonra yazıldığı sanılmaktadır.

— Selim l’in hizmetinde bulunmuş olan Muh- yi Çelebi’nin Çaldıran savaşı ve bu savaş­ta şehit olan Haşan Paşa’yla Malkoçoğlu Tur Ali Bey hakkında verdiği bilgiler kadar, İran seferinin Batı’daki yankılarına ilişkin bilgiler de önemlidir. —Şükrü Bitlisi’nin ya­pıtı, Kanuni Sultan Süleyman üstüne ya­zılmış bir kasideyle başlar ve Selim l’in ya­şamını ayrıntılı olarak anlatır.

—Sucudi’nin İshak Çelebi’nin Selimname’sini tamam­layıcı nitelikteki yapıtı, Memluklar’a karşı açılan seferin sonuna değin gelir.

—Sadi bin Abdül-Müteal de 1511’den başlayarak Çaldıran seferini, ayrıca Kanuni’nin İbra­him Paşa’yla görüşmesini anlatır. —Kadı- zade’nin (Kebir bin Üyevs) Gazavat-ı Sul­tan Selim adlı farsça kitabında, kendisinin de katılmış olduğu Mısır seferi geniş bir biçimde ele alındığı gibi Çerkezler hakkın­da da bilgiler bulunmaktadır.

—Ali bin Mu­hammet el-Lahmi’nin arapça yapıtında Selim I dönemine ilişkin belli başlı olay­lardan başka rüyalara da yer verilmiştir. —Şiri’nin Tarih-i feth-i Mısr adlı manzum yapıtı öteki Selimname’lerden pek farklı değildir

—Edai-i Şirazi’nin şehname biçi­minde kaleme aldığı 3 517 beyitlik farsça yapıtı, İran ve Mısır’a düzenlenen sefer­leri anlatır, Kanuni’nin tahta çıkışıyla sona erer.

—Hoca Sadettin Efendi’nin XVI. yy.’ ın ikinci yarısında yazdığı yapıt, Tac ût -tevarih’in bir devamı niteliğinde olup, sa­rayda uzun yıllar hizmet görmüş olan ba­bası Haşan Çan’dan dinlediklerine göre kaleme alınmış, ayrıca Kemalpaşazade’ nin Nil ırmağında davar sulayan askerler­den dinlediği bir türküyle Selim l’in Fatih’ in resmini çizen bir ressam hakkındaki dü­şünceleri de eklenmiştir.

—Şükri-i Bitlisi’ nin yapıtını yer yer özetleyip nesre çevi­ren (1620) Yusuf, 1517’den sonra Mısır’ da valilik yapanların da bir listesini yapıta ekledi. Anılan bu yapıtlara ek olarak Senai, Hayati, Şuhudi, Arifi (Fethullah Arif Çelebi) gibi şairlerin de Selimname ya da Şehna­me yazdıktan bilinmektedir. Ayrıca, Yahya Kemal Beyatlı’nın da kısa bir Selimname’s\ bulunmaktadır. Eski şiirin rûzgânyla (1962) kitabında yer alan bu Selimname 10’ar be­yitlik 7 bentten oluşan bir terkibibenttir. Bentlerde sırayla Selim l’in Çaldıran sefe­rine başlayışı, Tebriz’e doğru sefer edişi, Çaldıran meydan savaşı, zaferden sonra ül­kede birlik ve bütünlüğün kuruluşu, Mer- cidabık meydan savaşı, Ridaniye savaşı, padişahın ölüm yolculuğu konu edinilir. “Çaldıran (1514) ve Mısır (1517) zaferlerinin kazanıldığı” dönemin diliyle kaleme alınan ve eski edebiyattan derin izler taşıyan bu destansı şiirde “Başlayış”, “Sefer” vb. gibi adlar taşıyan bentlerin sonunda “tuğlar” redifti vasıta beyitleri yer alır.